Mann-virkið.

Ég hef verið að hugleiða streitu og áhrif hennar á okkur. Ég hef enga læknismenntun en apparatið maður er eitt af mínum mörgu áhugasviðum.  Til að draga saman skilning minn á streitu langar mig að segja litla dæmisögu.

Hugsum okkur miðaldarvirki með vígalegum virkisgarði, sem ætlað er að verja íbúana fyrir utanaðkomandi árásum.  Þetta virki er undir eðlilegum kringumstæðum vaktað af nokkrum vörðum, sem spígspora fram og aftur um vegginn og standa vörð við hliðið.  Þeir athuga gaumgæfilega þá, sem koma utan að og vilja inn, skjóta jafnvel á aðra, sem ekki sýnast friðsamlegir.  Á góðum degi eru verðirnir tiltölulega fáir og afslappaðir.  Sumir dotta jafnvel á verðinum.

Í miðju kastalans býr leiðtoginn við tiltölulega gott atlæti.  Aðbúnaður hans er betri og þurftafrekari en hjá öllum öðrum enda mikilvægt að hann sé í jafnvægi og líði vel.   Hann á sér nokkra dygga þjóna og ráðgjafa sem hann treystir.  Hann metur og vegur allt, sem honum berst og tekur ákvarðanir um hvernig bregðast skuli við.   Leiðtoginn vakir yfir öllu og reynir að stýra hjá misklíðum á skynsaman máta og stjórna samfélagi sínu af réttlæti.  Hann er vel liðinn og vitur og fólkið treystir honum þótt hann taki stundum afar hart á því, sem raskar jafnvægi samfélagsins.  Hann þjónar fólkinu og fólkið þjónar honum.

Samfélag fólksins er á milli virkisveggjar og kastala. Það virðist margþætt og flókið en er það í raun ekki.  Hver hefur sitt svið til lífsviðurværis og sinnir því af dyggð.  Menn rækta og halda dýr, vefa, smíða og hreinsa göturnar, svo eitthvað sé nefnt.  Hvert starf er einhverskonar gildi, þar sem börnum eru kennd störf foreldranna og taka við af þeim, eins og var á miðöldum.  Allir hafa nóg að bíta og brenna.  Vatn er sótt í á , sem rennur skammt frá og eldiviður fenginn í skógi rétt utan við virkið.  Án þessa og akurræktar, væri lífið allsendis ómögulegt.

Einn daginn, fóru leiðtoganum að berast fréttir um allskonar aðsteðjandi ógnir með sögumönnum utan úr heimi.  Óljósir höfðingjar sátu um að ráðast á virkið.  Hamfaravetri var spáð og stormum.  Menn sátu um að brenna skógana og akrana, menga eða stífla ánna og taka frá þeim lífsviðurværið.

Ekkert var þó að sjá utan virkisveggjanna, sem benti til þessarar utanaðkomandi árásar,  en ef menn sáu reyk eða jóreyk í fjarska, var því ávallt tekið sem hugsanlegu merki um að óvinurinn væri að draga sig að.  Leiðtoginn var undir þrýstingi ráðgjafanna um að gera eitthvað í málunum, svo hann setti alla vinnufæra menn í að styrkja virkisveggina og raðaði þeim öxl í öxl á virkismúrinn til að vakta óvininn.  Allir sem þurftu út fyrir múrinn til að afla nauðsynja höfðu með sér hóp varða til að gæta þeirra. 

Það varð stigvaxandi uppnám og innan múrsins, enda varð mikið rask á samfélaginu. Varðsveitirnar voru þurftafrekar og skiluðu engu til baka í samfélagið öðru en að gæta öryggis.  Vinnuálag jókst á konur og börn og þeir fáu, sem sáu um nauðþurftir voru störfum hlaðnir.  Fólk varð örmagna undan þessu álagi og sumir risu gegn ástandinu,  en voru bældir niður af hörku.  Virkið varð að verja hvað sem tautaði og raulaði og þjóðin þurfti að færa fórnir til þess.

Börnin komust illa á legg og sultur svarf að alþýðunni, því varðsveitirnar heimtuðu allt og liðu engar umkvartanir.  Leiðtoginn fór meira að segja að finna fyrir skorti.  Hirðusemi sat á hakanum og sorpið safnaðist upp til betri tíma.  Öflun nauðþurfta varð hægari og óskilvísari, enda var aðeins brot þjóðarinnar að sinna því og nánast að örmagnast.  Fólk veiktist og dó og margar iðnir sem sáu um innri uppbyggingu, lögðust nánast niður. Mikið efni og mannafl fór í að styrkja múrinn og það var frá fólkinu tekið án endurgjalds.

Skortur varð á eldivið og mat og fór fólkið að brenna húsmuni sér til hita og borða húsdýr sín, sem gáfu nauðsynlegar afurðir af sér áður.  Loks urðu uppreisnir og sundrung innan múrsins og varðliðarnir snerust gegn eigin samborgurum í því að reyna að stilla til friðar.   Fólkið hataðist við leiðtogann og stjórn hans liðaðist sundur í óeiningu.  Hann einangraði sig af ótta við tilræði og lifði á vatni og brauði, sem honum var fært af  þeim fáu, sem hann treysti.  Ekki leið á löngu, þar til ríki þetta leið undir lok.  Ógnirnar utanaðkomandi reyndust þó munnmæli ein í ljósi sögunnar.

Vörnum mannslíkamans er svipað háttað.  Við höfum tvískipt taugakerfi, (sjálfrátt og ósjálfrátt), sem stjórnast af heilanum eftir skynjun hans. Ósjálfráða kerfið skiptist Sympathetic og Para-sympathetic kerfi.   Para-Sympatíska kerfið ("Rest and Digest"), sér m.a. um að bera næringu til innri líffæra og verja líkamann sýkingum. Ónæmiskerfið er falið í þessu kerfi. Blóðrásinni er stýrt á áherslustaði og ber næringu til líffæranna og heilans þar sem  unnið er á bakteríum og góðkynja meinum, auk þess að vinna næringu úr fæðunni.  Sympatíska kerfið ("Fight or Flight") sér um varnirnar, stoðkerfið og vöðvana “fight or flight” eða bardaga, basl og flótta.  Við aðsteðjandi ógnir þá fer áhersla blóðrásarinnar út í þetta kerfi og tekur frá hinu kerfinu næringu og aðra virkni, svo við verðum varnarlausari fyrir sýkingum, vinnum verr úr næringunni og þroskumst hægar að innanverðu.  Í staðinn verðum við sterkari og sneggri.

Það er okkur eðlilegt að grípa til þessarar skiptingar til að bregðast við aðsteðjandi vanda og afla okkur viðurværis en vari þetta ástand lengi, þá hrynja innviðirnir eins og lýst er í dæmisögunni.  Að auki þá á sér stað svipuð breyting á áherslum í heilanum okkar.  Ennisblaðið, sem sér um hugsun og rökhyggju hættir að fá næringu en bakhluti heilans, sem sér um viðbrögðin er þess meir virkur.  Við venjulegar aðstæður, þá skynjum við með miðhluta heilans, metum og yfirvegum með framhluta hans og bregðumst við frá bakhlutanum.  Athafnir okkar eru því yfirvegaðar og réttar.  Við ógn, þá skynjum við aðeins og bregðumst svo strax við án yfirvegunnar.  Þess vegna sjáum við oft hve órökrænt fólk verður, þegar það reiðist eða verður stressað.  Það gengur bara á tveimur.  Einnig virðist tíminn líða hægar í slíku ástandi, því skynjunina vantar.  Það veldur oftar en ekki meiri streitu.  Við missum hugann á undan okkur í viðbragði við ókomnum ógnum og erum föst í framtíðaráhyggjum.  Heilsunni hrakar og við reynum að bæta hana á hlaupabrettum en gerum hlutina aðeins verri þegar til langs tíma er litið.  En eru ógnirnar raunhæfar?

Hvað nauðþurftir varðar, þá þurfum við æði lítið. Skjól og yl, einhver grömm af fæðu og 1-2 lítra af vökva á dag, auk súrefnis.  Ógnir samtímans ættu því ekki að vera af skorti.  Þær eru þó bundnar við áhyggjur af hugsanlegum skorti.

Sjónvarp og aðrir fjölmiðlar eru véfréttir okkar tíma.  Það heyrir til undantekninga að sjá og heyra eitthvað jákvætt þar.  Terroristar sitja um líf okkar og illar þjóðir hatast við okkur.  Jörðin er á vonarvöl og okkur bíða skelfileg gróðurhúsaáhrif, flóð og stormar, þurrkar og orkuþurrð.  Sjúkdómsfaraldrar spretta upp og eru efni í heimsfaraldra, sem geta lagt mannkynið að velli.  SARS, Fuglaflensa, Eyðni og hvað það nú heitir allt saman.  Hagkerfið er þanið og hrun er alltaf á næsta leyti.  Nú er uppgangur og því best að leggja allt til hliðar og vinna eins og hægt er á meðan góðærið varir.  Kreppan er handan við hornið.  Við skuldbindum okkur til framtíðar til að ná sem stærstum bita af kökunni og megum ekki missa úr dag í vinnu án þess að verða eftir með greiðslur og verðum því að leggja enn harðar að okkur ef við missum úr.  Annars hrynur spilaborgin og lánveitendur hirða allt, sem við höfum þrælað fyrir.  Við erum viti okkar fjær af ótta, í orðsins fyllstu merkingu.  Þessar aðsteðjandi ógnir eiga hug okkar allan svo við náum ekki að gefa okkur tíma til að hugleiða gang okkar og stöðu.

Ekkert af þessum ógnum eru þó í nánasta sjónmáli.  Þær eru allar “hugsanlegar” ógnir.  Við höfum hugann í framtíðinni og ógnum hennar og berjumst við skuldbindingar fortíðarinnar.  Við erum því ekki hér og nú, þar sem lífið á sér stað.  Ekki lengur viðstödd eigið líf.

Lífið á sér þó stað núna, með hverjum andardrætti sem við drögum.  Annað er ýmist farið eða ókomið.  Komi ógnir og óáran, þá koma þær og við bregðumst við við þeim þegar og þá.  Það er engin leið að gera það hér og nú.  

Eða eins og maður á sandölum sagði eitt sinn:” Þú bætir ekki spönn við æfi þína með áhyggjum.”

Athugasemdir

[Anna Einarsdóttir, 12.8.2007 kl. 01:43]

Af hverju að kvíða einhverju, sem svo kannski aldrei gerist ?  (mín uppáhaldssetning í langan tíma).

Þú varst búinn að fá allar stjörnurnar mínar svo nú færðu bara koss á kinn.

[Gunnar Páll Gunnarsson, 12.8.2007 kl. 13:43]

Híhí góð samlíking. Við erum alveg heimsmeistarar í áhyggjum. Einu sinni þegar allt var í klessu svona fjárhagslega hjá okkur og ég var alveg að drepast úr áhyggjum. Ég var drulluhrædur um að missa húsið og svo þyrftum við að flyja eitthvað annað, en þegar ég sagði "við" þá spurði ég sjálfan mig hver væru þessi við. Þessi við vorum við hjónin og börnin.  Þá létti mér og hugsaði með mér að það væri ekki það versta að missa kofann þegar maður hefði fjölskylduna.

Því má svo bæta við að vandamálið leystist eins og alltaf í fyllingu tímans og maður eyddi fullt af orku í að hafa áhyggjur af öllu, og fjölskylduna hef ég líka.

 Sá sem á mest þegar hann deyr; Vinnur.

Gangið á Guðs vegum. 

Gunni Palli kokkur.

[Steinunn Helga Sigurðardóttir, 12.8.2007 kl. 15:08]

ég hef oft hugsað um að það vantaði að hafa fréttaskot með jákvæðum fréttum, enda alla fréttaþætti með góðum fréttum, þá sjáum við að allt er ekki vont. 

ég held að það sé stórt vandamál hjá okkur mannkyni hversu veraldleg við erum, allt er um það ytra, ekkert um það innra. það er fókus á kropp, peninga eignir og lífsstatus. það er því miður ekki margir sem trúa á hið innra líf, og þegar maður trúir á hið innra líf og að vera okkar hérna á jörðu er í raun aðeins augnablik, þá myndum við sennilega verja þeim tíma okkar aðeins betur. þegar við verðum meðvituð um hversu lítið það er sem við skynjum, allt það sem er í kringum okkur sem er frá andanum, sem við ekki sjáum því við erum of upptekinn í því að eiga mest af öllum þegar við deyjum !

AlheimsLjós til þín

steina 

[Gunnar Helgi Eysteinsson, 18.8.2007 kl. 16:11]

you are my Guru...