Nú hef ég verið í viku í Ilulissat og er vægast sagt heillaður af þessum stað.  Hér búa 4.500 manns og þetta er þriðji stæsti bær á Grænlandi, en samt er þetta eins og þorp. Marglit smáhúsin prýða hér hæðir og hóla, hundar spangóla og vappa um og hæglátt fólkið sinnir sínum störfum við fiskveiðar og verslun.

Ég kom hér í þoku og slyddu frá Nuuk í gegnum Kangerlusuaq og vissi svei mér ekki hverju ég mátti eiga von á.  Nuuk var mér vonbrigði, svo ég var viðbúinn öllu.  Eftir stuttan göngutúr, sá ég að þessi staður er engu líkur. 

Hér sest sólin ekki til viðar á þessum árstíma. Nú klukkan eitt að nóttu er glaða sólskin, þótt sólin sé lágt. Fólk er enn á ferli svo varla sér mun á degi og nóttu.  Ég bý á Hótel Hvide Falk og fyrir utan blasir Ísfjörðurinn mikli til suðurs og Disco eyja sést handan Disco flóans girt risastórum borgarísjökum, sem losna út úr Ísfirðinum.

Ég gæti sagt ykkur svo margt um þennan heillandi stað, en hef takmarkaðan tíma, þar sem ég fer út á sjó í fyrramálið og það verður langur dagur.  Ég fór í langan göngutút í gær, suður fyrir þorpið, þar sem ég sá ísfjörðinn í allri sinni dýrð. Ég gekk svo austur með ströndininni inn til Sermermiut þar sem byggðin var í upphafi. Þetta er kyrrlát og falleg vík, en við enda hennar blasir ísveggurinn með öllum sínum þungu brestum og dulúð. Orð fá ekki lýst þessu.  Í Sermermiut hafa fundist mannvistarleifar frá steinöld og fram eftir öllu með tveimur hléum.  Hér hafa búið menn í 4.500 ár, ef einhver skyldi efast um hverra land þetta er.  Fyrst var það Saqqaq fólkið eða og næst Dorset fólkið og loks Thule fólkið, sem nú byggir staðinn.

Sermermiut er staður ísfólksins, eins og nafnið bendir til, en byggðin lagðist þar af um 1850. Illulisat byggðist upp í kringum 1730, þegar Danir slógu eign sinni á svæðið og komu á einokun með verslun við Inuitana. Áður höfðu Hollendingar verslað hér og haft birgðastöð. Fyrstu húsin standa enn við höfnina og svipar merkilega til húsanna í neðstakaupstað á öðrum Ísafirði, langt í burtu og þó nokkrum breiddargráðum sunnar. Fæðingarbæ mínum.

Hér hefur byggst upp góð ferðaþjónusta með öllum nútíma þægindum. Stórmarkaðir, góð veitingahús og allt, sem til þarf.  Samt gengur líf fólksins sinn vana gang. Hér lifa menn af lúðuveiðum og rækju, en nú er lúðuvertíð. Hér fara tugir lítilla hraðbáta út allan sólahringinn og leggja fyrir lúðu hér rétt útaf. Svo er brunað í land, landað og beitt um borð. Þeir láta sér lítt um túrista finnast hér, enda er sá bransi einskonar aukaafurð.  Þetta frábæra jafnvægi grunnatvinnulífs og ferðamennsku er hin fullkomna blanda.  Túristarnir eru ekki merkilegri í augum sjóaranna en mýið, sem bítur þá daginn út og inn.

Nú á sumrin er beint flug frá Reykjavík til Ilulissat og hvet ég alla, sem geta að leyfa sér þessa mögnuðu upplifun að dvelja hér um stund.  Verðlagið er ekki ósvipað og heima í mestu, sumt ódýrara en annað eitthvað dýrara, svo hér þarf ekki að gefa hönd og fót fyrir ævintýrið.  Ég hef komið nokkrum sinnum til Grænlands og veit nokk hvað ég syng.  Hér er engin eymd. Enginn epidemískur alkoholismi eins og margtuggin þjóðsagan segir. Raunar má segja að lausaganga alkohólista, sé margfalt meira áberandi heima.  Ég hef séð einn fullan mann á rölti hér, á leið heim af balli. Sæll og glaður og sönglandi fyrir munni sér. Enda má hann vera sæll, búandi á paradís á jörðu. Ekkert vesen ekkert garg og flöskubrot eins og í hinni margrómuðu Reykjavík by night, sem við ættum raunar að skammast okkar ofan í rassgat fyrir.  Illullissat með öllum sínum sjarma, stórbrotnu náttúru, sögu og vingjarnlegu viðmóti, ber höfuð og herðar yfir okkur í einlægni sagt.

Á morgun er þjóðhátíðardagur Grænlands, en ég verð því miður út á sjó mest af deginum og missi því vafalaust af miklu, en ég vona að ég nái í endann á honum. Hér er boðað til vínlausra veisluhalda og skemmtana.  Þetta er stolt fólk með djúpa þjóðerniskennd, enda mega þau það eftir 4.500 ár.  Á sunnudögum flagga allir grænlenska fánanum og fólk fer prúðbúið til kirkjunnar á ströndinni, sem er um 300 ára gömul. Konurnar eru í sínum perlusaumuðu búningum og karlarnir í hvítum anorökkum og selskinnstígvélum.  Ungir sem aldnir gengu prúðbúnir út í daginn frá messu, með bros á vör, enda skein sólin í allan dag og gerir enn á heiðum himni.

Ég ætla að láta mér nægja í bili að raða hér inn nokkrum myndum með skýringum.  Ég skrifa svo ítarlegri ferðasögu, þegar ég kem heim.

Þessa hvolpa hitti ég í slyddu og rokií útjaðri bæjarins. Sleðahundarnir hér eru öðruvísi en þeir á austur Grænlandi. Einhverskonar Huskie kyn, sem er miklu kubbaðra og kraftmeira en þessi mannígu illyrmmi í Kulusuk og Tasilaq.  Hér ganga þeir að mestu lausir nea á nóttinni og hafa náðuga daga í sumarfríinu.

Þessi stelpa var mætt til að sinna þeim og gefa þeim að borða. 

Hundarnir voru nánast við hvert hús veiðimannanna. Þeirra hlutverk er minna og minna að sinna veiðum, þar sem hannthlýnun hefur orðið til þess að Dicoflóann leggur ekki á vetrum.  Þess í stað eru afla þeir viðurværis með að draga þéttholda ferðamenn um hæðirnar í kring.

Bærinn er byggður í hæðóttu landslagi, sem nánast er bara ein samfelld klöpp, svo varla verður stungið niður skóflu. Einkennandi eru raflínur, sem liggja ofanjarðar eins og rótarkefi um allan bæinn. Ein slík hér fremst á myndinni.

Fjölmenningin er hér líka í skemmtilegum bræðing við hefðirnar.  Á hótelinu okkar "Hvide Falk" eru Thailenskir kokkar en eldhúsið byggt á franskri hefð að sögn. Í matsalnum ægir saman austurlenskum mublum og skrauti, ísbjarnarskinnum, kajökum og hundasleðum.  Í gær fékk ég þó ísbjarnar carpacchio úr reyktum ísbirni, sem á sér einhverjar aðrar rætur en það sem nefnt er. Hann smakkaðist eins og þurrkað hrefnukjöt, ef það er hægt að líkja honum við eitthvað. 

Hér er Kajakaleigan, þar sem menn geta fengið námskeið í kajakróðri hjá föngulegri Grænlenskri snót. Ísinn aldrei langt undan og hér buldi slyddan á mér, svo myndavélin var orðin svolítið skýjuð.

Ævagömul Zíonskirkjan, sem séra Severin lét byggja. Hún nægir þessum bæ enn.

Kort af bænum, sem sýnir ísfjörðinn neðst til vinstri. Ljósi flekkurinn innaf botninum er freðmýri við Sermimiut, þar sem 4.500 ára mannvistarleyfar hafa fundist.

Minnisvarði um þjóðhetjuna og landkönnuðinn Knut Rassmussen, sem gerði hvað mest til að skilgreina þessa þjóð og studdi sjálfstæði hennar. Hann er fæddur í prestsetrinu í Ilulissat, sem enn stendur og átti grænlenska ömmu.  Bækur hans og vinar hans Peter Frauchen voru vinsælt lesefni á Íslandi í mínu ungdæmi og þótti mörgum þær næstum ólíkindalegar í lýsingum á landi og þjóð. Ég held hinsvegar að hvert orð sé sannleikanum samkvæmt, svo langt sem það nær.

Hundalíf er ekkert hundalíf hér á skammlífu sumri.

Hér eru menn klárir í allar árstíðir.

Gömlu eikarbátarnir þjóna bæði túristum og fiskimönnum. Þessir hafa sitt hvort hlutverkið.

Sá gamli fær sér smók á leið út í ísfjörð. Grænland er mekka reykingamannsins. Hér er reykt á flestum börum, enda virðast allir reykja.  Meira að segja er ég í hótelherbergi, þar sem reykingar eru leyfðar.  Veit ekki hvað rétthugsunarhænsn á fróni segja um það.

Úr einhverju verða samt menn að deyja. Hér í gamla kirkjugarðinum í Sermermiut eru ævagamlar grafir, sem enn er haldið við. Lyngið vex þar villt og menn geta fengið sér ber hér á haustin og notið ávaxta áanna til langrar framtíðar.

Upprunalega er Páskahátíðin forn gyðingleg hátíð, eins og flestir vita. Hún er til orðin þegar Móse reyndi að leiða fólk sitt úr ánauð hjá Egyptum og tengist síðustu plágunni af 10, sem Guð  lét yfir Egypta ganga til að þröngva ónenfdum Faraó til að frelsa þessa þræla.  Þessi plága reið baggamuninn og því er hún tilefnið að þessari miklu fagnaðarhátíð þótt ástæðan sé ansi blóðug og myrk.

Margt er undarlegt við þessa sögu, sem finna má í annari Mósebók 11.kafla.  Til dæmis, þá er ekkert sem segir að Faraóinn hafi ekki viljað sleppa þessum þrælum, heldur var það Guð sjálfur sem herti hug hans gegn Gyðingum. Eitthvað sem kallast myndi að höndla báðum megin borðsins.

Að almættið alsjáandi þyrfti að fara í allar þessar krókaleiðir til að frelsa uppáhaldsþjóð sína er einnig ansi ótrúlegt, hvað þá ef tekið er tillit til algæsku hans og þess að hann gat haft áhrif á hugarþel konunga, eins og fram kemur. Tíu skelfilegar plágur sem leiddu af sér dauða og hörmungar fyrir blásaklaust fólk vegna þrjósku eins höfðingja, sem svo á hinn bóginn var forhertur af Guði sjálfum.

Orðið Páskar eða Pesach á hebresku, pascha á latínu, þýðir að sleppa úr, undanskilja, hoppa framhjá eða eitthvað slíkt, samanber enska nafnið Passover.  Hátíðin dregur nafn sitt af því að í síðustu plágunni lagði almættið svo fyrir að hann myndi fara í gegnum Egyptaland á miðnætti og drepa alla frumburði manna og húsdýra í hefndarskyni fyrir að Faraóinn neitaði að verða að frelsisbón Móse. (Hann var raunar búinn að drepa öll húsdýr tvisvar í fyrri plágum.) Þetta þýddi ekki bara kornabörn, kálfa og lömb etc, heldur alla þá sem voru fyrsta afkvæmi foreldra, svo þessi blóðtaka var ekkert smotterí.

Prófið að setja þetta "ljóðræna réttlæti" í samhengi við samtímann. Hugsið ykkur lítil börn í eigin fjölskyldu.  Hverjir eru frumburðir í ættinni?  Ímyndið ykkur harminn. Frumburðir eru annars ekki endilega börn, heldur fyrsta barn foreldra, svo ef það er tekið með í reikninginn má segja að allir foreldrar hafi misst afkvæmi óháð aldri.

Þær leiðbeiningar fylgdu til gyðinga að þeir skyldu fórna lambi og smyrja blóði þess á dyrastafi sína, svo alsjáandinn vissi hvaða húsum hann ætti að sleppa á morðæðisrúntinum. (Hvers vegna engar annarskonar merkingar dugðu fylgir ekki sögunni. Blóð af nýslátruðu ungviði skyldi það vera.)

Þessu virðist Jahve hafa komið í kring til að öðlast óskipta aðdáun Gyðinga og tiltrú áður en  hann sendi þá í 40 ára eyðimerkurgöngu um nokkur hundruð ferkílómetra skika í leit að fyrirheitna landinu, sem hann hafði þó ákveðið þeim. Hring eftir hring sem endaði í gróðurlausu klungri, gersneyddu öllum landgæðum.  Móses entist þó ekki aldur til að stíga fæti á þetta draumaland, sem fasteignamiðlarinn geistlegi skákaði þeim, enda náði hann ekki nema 120 ára aldri.  Hann lagði því upp í röltið áttræður, þá fullhress þræll af öllu að skilja.

Það er fleira undarlegt við þessa sögu en fögnuðurinn yfir fjöldamorðum á börnum og vandalausum fyrir algeran óþarfa og duttlungafulla sýndaráráttu. Gyðingar eiga að hafa verið þrælar Faraós, en samt áttu þeir lömb.  Ekki bara það.  Þeir áttu dyrastafi, sem þýddi að þeir áttu hurð og væntanlega hús. Já hús, sem voru ekki frábrugðnari húsum almennings í landi kúgaranna en svo að það þurfti að merkja þau sérstaklega svo almættið alsjáandi tæki ekki feil þegar það gerði þennan líka göfuga mannamun.

Frá þessum tíma  færðu gyðingar fórnir til þessa "miskunsama" Guðs til að tryggja ímynduð forréttindi sín í kosmísku samhengi.  Fórnin hefur líka það gildi að láta í gegn sér og fórna einhverju saklausu, kæru og verðmætu til yfirbótar fyrir eigin syndir, hversu eigingjarnt sem það nú hljómar. Það var Guði þóknanlegt og hann strikaði glaður yfir syndaregistur þeirra sem slíkt gerðu. Hann fílaði ilminn af brenndu holdi sérstaklega vel að sögn.

Önnur aðferð Gyðinga til yfirbótar, sem sennilega er ennþá eldri, er að kasta syndum sínum á geithafur á táknrænan máta og reka hann síðan út í eyðimörkina þar sem hann dó úr hungri og þorsta.  Blessuð geitin kallaðist syndahafurinn (scapegoat / blóraböggull) og það er hin eiginlega táknmynd Jesú, ef ég skil það rétt. 

Það er þó eitthvað  málum blandið hvernig þetta virkar. Jesús og Guð eru það sama, svo Guð fórnaði sjálfum sér í raun til að bæta fyrir hvað? Eigin glöp? Hversvegna þarf Guð að færa fórnir?  Hann sem er syndlaus og fullkominn?  

Hafi hann verið að gera það óumbeðið að færa son sinn sem fórn til að losa mannfólkið undan synd sinni í eitt skipti fyrir öll, hvers vegna er þá syndin enn? Hvers vegna hreinsunareldur og helvíti? Hverju er verið að fagna? Hvað breyttist? Kannski einhver geti komið með einhverja guðfræðilega loftfimleika til skýringar þessu.

Bókstafstrúuðum klígjar ekkert við þesskonar tengingum og sjá til dæmis göfgina eina í því að Abraham var tilbúinn að skera Ísak litla 12 ára á háls og brenna hann til að ganga í augun á Guði. Hann átti kannski ekki annarra kosta völ fyrir reiðu, refsandi og afbrýðisömu almætti, að þess eigin sögn og aktan. Á sama hátt kætir sonarfórn almættisins syndum hrjáðar trúmanneskjur. Það dugir ekkert minna til að undirstrika velvildina. Þetta toppar náttúrlega allt. 

Þetta eru annars langt frá því að vera verstu sögur þessarar bókar. Kannski væri það mönnum hollt að lesa þetta allt með athygli og spurn, einmitt í því sjónarmiði að láta sér ofbjóða og leggja þetta svo endanlega til hliðar. Sjá hvað virkilega stendur þarna.

Hollt er þetta sennilega með sömu rökum og að rifja upp helförina eða önnur voðaverk mannkynsögunnar í þeirri von að slíkt endurtaki sig ekki. Í þeirri von að við lærum af reynslunni og bætum okkur sem manneskjur. Biblían er að mínu mati að mörgu leyti fremur hvetjandi en letjandi til voðaverka, enda vitnar sagan ljóslega um það.  Þetta hefur allavega ekkert með kærleiksboðskap og mannlega siðbót að gera.

Það er þó huggun harmi gegn að þetta er allt saman skáldskapur, enda hefur aldrei nokkurntíma fundist nokkur staðfesting á því að Ísraelsmenn hafi verið þrælar Egypta, hvað þá að þeir hafi verið til sem þjóð yfirleitt á meintum tíma. Maður veltir þó alvarlega fyrir sér andlegu ástandi þeirra, sem suðu þessi ósköp saman.

Ef við ætlum svo að prísa þetta sem æðstu viðmið í siðgæði okkar og mati á "gæsku" og "mildi" þess sem öllu ræður, þá er er kannski vert að hafa eilitlar áhyggjur af framtíð þeirra sem erfa bláa hnöttinn. Næg eru víst teiknin því til staðfestingar.

Ég ætla mér ekki að segja að trú sé af hinu vonda. Líklega er hún nauðsynleg manninum svo hann akti ekki sem eigin guð eftir geðþótta. Öllum er hollara að lúta einhverju æðra sem gefur aðhald þótt ekki þurfi þetta yfirvald að vera svo yfirþyrmandi að endalaust þurfi að lofa það eða biðja miskunnar út í eitt. Það sýnir varla góðan húsbónda. 

Til allrar hamingju þá er meðalmaðurinn það vel gerður að hann velur það besta úr þessum bókum til að tileinka sér og því má eiginlega segja að hver skrifi sína eigin biblíu eða eigi sína útgáfu af henni.

í mínum huga má eima guðsorðið niður í einn algildan sannleika í þessum ritum, en hann er sá að koma fram við náungann eins og maður vill að hann komi fram við sig. Flóknara þarf það ekki að vera. Það eitt gæti ytt öllum deilum, túlkunum og mistúlkunum, erjum og óeiningu um meint guðsorð.

Alvaldur skaðvaldur gefi ykkur gleðilegan Sleppúr.

M.S. Lagarfoss var stéttskiptur heimur fólks sem mér fannst hafa sagt sig úr tengslum við mannlífið í landi.  Þar giltu sérstakar umgengnisvenjur og verkaskipting og skipstjórinn hafði þar allt vald. Hann hafði meira að segja skammbyssu í skúffu sinni, sem honum var frjálst að nota í neyð.  Hér öfluðum við tekna okkar og hér eyddum við þeim.  Við hefðum þess vegna getað verið í geimskipi á braut um jörðu. 

Reglubundin hægð ríkti í þessum veltandi og vaggandi heimi og ofviðri var nánast kærkomin tilbreyting frá lognmollu hversdagsins.  Þessi regla losnaði þó í reipum þegar nær dró landi.  Kokkurinn grét þegar við sigldum Eyrarsundið af því að þá minntist hann barnanna sinna og fyrrverandi konu, sem hann hafði ekki séð í fjölda ára.  Svo fór hann að drekka.  Það drukku raunar allir.  Aðgerðarleysið við að liggja á ytri höfninni við Leníngrad kallaði á það.  Enginn viss hvort eða hvenær við kæmumst að landi.  Duttlungar hafnaryfirvalda réðu því. 

Oft gekk þetta fyllerí alveg úr böndum og menn urðu ruglaðir af langvarandi drykkju.  Doddi félagi minn í vélinni, var kallaður var “deyjari”.  Það var stytting á titlinum “dagmaður í vél”.  Hann var einn af þessum óutreiknanlegu drykkjumönnum, sem missti alla stjórn, þótt hann væri bara um 17 ára.  Deyjaranafnið átti ekki síst við í því samhengi að einatt drakk hann sig dauðann, en áður en að því kom, fékk hann æðisköst. Hann  braut allt og bramlaði og það varð nánast að kefla hann, svo hann yrði ekki sér og öðrum að fjörtjóni.  Stundum sló hann til mín eða tók mig kverkataki.  Inni í honum kraumaði óskapleg reiði, sem ég kunni aldrei nein skil á.  Annars var hann hinn besti drengur, gamansamur og hjálpsamur þegar hann var edrú. 

Leníngrad var borg mikilla andstæðna.  Ríkmannlegar byggingar og breiðstræti vitnuðu um forna frægð.  Fallegar kirkjur með gylltum næputurnum blöstu hvarvetna við, en búið var að negla fyrir alla glugga á þeim.  Guði hafði verið úthýst í þessu landi og aðeins einn átrúnaður leyfður.  Hinn óskiljanlegi kommúnismi.  Mitt í þessum glitrandi heimi göfugrar byggingarlistar og auðlegðar, var fólkið jafn hnípið, óttaslegið og kuldalegt og það var í Múrmansk. Hér ríkti alræði öreiganna.  Eignarrétturinn hafði verið afnuminn og enginn átti né mátti eiga neitt. 

Áin Neva rann seigfljótandi og illa þefjandi milli flúraðra brúarstólpa og gulleitir froðuflákar flutu um hana eins og mygluskán.  Hér hafði einhveratíma verið líf og reisn, en ekki lengur.  Fámennt var á götum úti.  Mest voru það “offiserar” með þessi hjákátlega og stóru kaskeiti á höfði og líktust persónum í fáránleikhúsi Fo.   Ég undraðist oft hver tilgangur þessara manna í síðu borðalögðu ullarfrökkunum væri.  Allir voru þeir með skjalatösku, sem lýsti ábúðarmiklu valdi.   Leyniþjónustan? Herinn? Lögreglan?  Sennilega voru þeir eitthvað af þessu öllu, því hér var þeirri frumskyldu að eignast aldrei neitt, framfylgt með lögreglu og hervaldi.  Á freistingum gæt þín annars...

Eitt sinn sat ég í sporvagni, sem var úr timbri og líklega síðan um aldamót.  Þá settist einn slíkur “offiser” í sætið hinum megin við mig og opnaði skjalatöskuna sína.  Í henni var mjólkurflaska og brauðbiti.  Ekkert annað.  Hann maulaði bitann sinn og saup á mjólkinni með þetta brostna augnaráð tilgangsleysis og vonleysis, sem var svo sammerkt með því fólki, sem varð á vegi manns.

Vetrarhöllin eða Hermitage var ein glæsilegasta höll í heimi.  Hún stóð þarna við Nevubakka og menn bentu stoltir á kúlnagöt við innganginn, sem báru byltingunni vitni.  Verið var að reisa margra mannhæða hátt skilti af Lenín við gafl hennar.   Aðrir voru að skreyta allt með blóðrauðum fánum við torgið, þar sem Pétur mikli trónaði ofar öllu á súlu.  Það var byltingarafmæli í vændum,  Októberbyltingin, "frelsunin."  Mér sýndist þó eftirvæntingin fyrir þessum tímamótum vera fjarri í ásýnd verkamanna, sem unnu þetta verk.  Hér var fólk skuggar.  Einstaklingseðlið hafði verið afnumið með valdi.  Enginn stóð út úr.  Allir voru eins og forðuðust að draga að sér athygli. 

Vetrarhöllin var opin til háðungar auðvaldinu.  Þangað komu Rússar til að fussa og sveia yfir lystisemdum mannlegs hugvits og handverks.  Hér komum við til að sýna þessum sömu gildum lotningu.   Þarna gat að líta útskorna marmarastiga, tignarlegar styttur, gyllt laufskrúð og lamineruð gólf með ótrúlegu mynstri.  Risastór málverk voru á veggjum af fyrrum valdboðum þessa víðfeðma lands í gullslegnum römmum, sem nánast blinduðu augu orðlausra drengja frá bárujárnsmekkunni á norðurhjara. 

Allt, sem ég hafði áður séð féll í skuggann fyrir hinum minnsta grip, sem fyrir augu bar.  Herbergi eftir herbergi, salur við sal af gulli og gersemum.  Eitt herbergi hýsti bara klukkur, sem ekki er hægt að lýsa í orðum.  Annað hafði bara taflborð og taflmenn, sem gerðir voru af slíkum hagleik að ég hef aldrei síðar séð nokkurn samjöfnuð.  Svo voru  meistararnir sjálfir þarna. 

Michaelangelo, Rafael, Rembrant og nánast allir af hinum stóru meisturum viðreisnarinnar og hágnæfunnar prýddu þessa sali.  Manni entist ekki tími til að skoða nema brotabrot af þessari dýrð;  rétt skyggnast inn fyrir anddyrið.   Gamlar “Babúskur” sátu dottandi eða sofandi á stólum og gættu auðæfanna.  Ég gat gengið upp að mynd af gömlum manni eftir Rembrandt og látið fingurna líða eftir pensildráttum meistarans... sem áður var stjórnað af lifandi taugum, eins og Jón Helgason orti í Árnasafni.   Ég var eins og utan líkamans í þessum töfraheimi.  Kroppaði í myndir eftir aldna meistara eins og mig væri að dreyma.  Meitilför Michaelangelos voru sýnileg í ókláraðri styttu af krjúpandi dreng og ég tengdist þessum eldhuga og snillingi í gegnum snertingu við þessi hrjúfu för. 

Þarna opnaðist fyrir mér nýr heimur.  Mér fannst ég skilja tilgang og eðli listarinnar.  Hann lá í handverkinu.  Hvort sem um ljóð, sögu, málverk, tónverk eða höggmynd var að ræða, þá var það handverkið, sem réð því hvernig til tókst að hlutgera stórkostlegar vitranir hugans.  Hugsýnir sem á hinn bóginn virtust eiga sér bústað ofan og utan við manneskjuna.  Leiftur frá alvitundinni.  Þessi tengsl hugar og handar voru nauðsynleg til að koma þessum auð til skila, svo aðrir gætu notið.  Fingur Chopin, slettur Pollocks, hárfínt ljósið hans Rembrands og geistlegur mikilfengleiki mannslíkamans í meitilförum Michaelangelos.  Þetta snerist allt um samband anda og efnis.  Virðingarleysi við þá staðreynd eða hálfkæringur, dæmdi sig sjálft undir meðalmennsku eða sjálfhverfa sýndarmennsku.  List verður ekki til fyrir hjárænulegt káf og blaður, sem snýst fyrst og fremst um persónu sjálfskipaðra listamanna.  List er ögun huga og handar til að þjóna einhverju æðra í fullri auðmýkt.  Það er skoðun sem ég mótaði mér þarna við hvíslandi kyrrðina í sölum Vetrarhallarinnar. 

Mikilfengleiki mannsandans var fjarri þegnum Leníngrad.  Þvert á móti var þessi dýrð tengd kúgun auðvaldsins í hugum þeirra og syndsamleg samkvæmt rétttrúnaði kommúnismans.  Þeir sáu háð en ég mætti alvitundinni sjálfri undir fjögur augu, ef svo má segja.   Lygin var hlutskipti þessarar þjóðar. Ánauð frelsi, fátækt auður, dauði líf . Í litlu ólíkt öðru trúarbragðadogma.

Byltingin var ekki bylting verkamanna.  Hún var uppþot valdgráðugra menntamanna.  Verkamenn voru ekki nema örfá prósent af íbúum þessa lands.  Hitt voru bændur, sem leystir voru frá eignum sínum og látnir þræla fyrir korngeymslur hinna nýju herra, sem síðan dreifðu uppskerunni að geðþótta um hið víðfeðma land - eða ekki -  eftir því hvernig dagsformið var. Sex milljónir bænda urðu hungursneyð að bráð fyrstu ár byltingarinnar.  Byltingarelítan steypt ekki einu sinni keisaranum. Keisarinn hafði sagt af sér vegna uppreisnar í hernum, löngu áður en hinir bitru menntamenn tóku við.  Landið var í sárum og stjórnlaust og þessir tækifærissinnar nýttu sér umkomuleysi bræðra sinna. 

Bolséviki þýðir einfaldlega meirihluti í Dúmunni, Mensévíkar þýddi minnihluti.  Bolsévismi er því ekki stefna eða hugsjón heldur einræði eftir geðþótta þessa meirihluta er stýrði hverju sinni.  Þeir sem settu sig upp á móti þessum meirihluta, voru einfaldlega drepnir eða sendir í fangabúðir og milljónir hugsandi manna voru þurrkaðar þannig út.  Ekki að undra þótt atkvæðagreiðslur væru samhljóða á þeim bæ. 

Málfrelsi og skoðanafrelsi var afnumið. Eignarréttur var afnuminn.  Trúarbrögð voru afnumin og allar eignir kirkjunnar þjóðnýttar.  Mótmæli voru bönnuð.  Ferðalög og búferlaflutningar voru bönnuð nema með leyfi yfirvalda.  Yfirvöld gátu líka heimtað að fólk flytti án fyrirvara á milli héraða og skildi allar sínar nytjar við sig.  Þetta var alræði öreiganna sem lagði samkvæmt orðanna hljóðan,  þá skyldu á þegna sína að vera öreigar.  Mannlegt frumkvæði var drepið niður.  Ef verksmiðjur uppfylltu kvóta sinn voru menn verðlaunaðir með hærri kröfu um framlegð.  Það varð til þess að menn hættu að leggja sig fram.  Mikill þrældómur þýddi meiri þrældóm.

Rússland hrundi innanfrá og menn viðurkenndu loks að kommúnisminn var glapsýn.  Í landinu var fyrir forréttindastétt, sem kallaðist Nómenkladían.  Fólk, sem fékk allt frá ríkinu, sem hugurinn girntist.  Þetta fólk fékk ríkisfyrirtækin á silfurfati í hendur eftir hrunið og landinu var steypt í andstæðar öfgar auðhyggjunnar á einni nóttu.  Það er ekki síðri hörmung og þjáningar þessa góða fólks eru langt frá því á enda runnar.
 

Að tengja þetta verkalýðsbaráttu upp á Íslandi, eins og margir gerðu og gera enn,  eru mér óskiljanleg öfugmæli.   Hér var barátta um jafnari kjör og rétt til að eignast þak yfir höfuðið.  Rétt til að geta borið höfuðið hátt.  Rétt til mennta og heilsu.  Íslendingar voru í sömu sporum og Rússar nú eftir aldalanga kúgun.  Auðurinn, sem fylgdi því að öðlast sjálfstæði og njóta afrakstur fiskveiða okkar, varð til þess að í byrjun sótti auðlegðin á fáar hendur og forréttindastétt myndaðist.  Þetta voru eldhugar, sem í hagnaðarvon og bjartsýni leystu okkur úr fjötrum fátæktar.  Þeir kunnu sér þó ekki magamál eins og manninum er tamt og þurftu aðhald.  Vinstrimenn veittu þetta aðhald hér;  tókst að leiðrétta ójöfnuð og krefjast launa í samræmi við framlegð; sýna fram á að með betri viðkomu alþýðunnar, yrði vöxturinn meiri og að allir gætu hagnast.   Menn sáu loks tilgang með streðinu og var umbunað fyrir.  Í Rússlandi voru verkföll bönnuð og engum leyfðist að heimta meira en hann fékk.  Geðklofinn í þeirri túlkun að um skyldar hugsjónir væri að ræða er augljós. 

Vinstribaráttan er barátta um sanngirni frekar en algeran jöfnuð.  Barátta um að við fáum að njóta ávaxtanna í hlutfalli við uppgang efnahagsins.  Barátta um að geta gengið með reisn og séð sér og sínum farborða.  Að geta tekið sér hvíld og notið lífsins utan brauðstritsins.  Barátta um að geta hlúð að afkvæmum sínum og notið þess og gefið það sem andinn þarfnast.  Barátta um tjáningarfrelsi, sem var grundvöllur þessa alls.

Ekkert af þessu var raunin í veldi kommúnista.  Þeir sem viðurkenna að eitthvað hafi hlutirnir skolast til í Rússlandi,  en halda því samt fram að hugsjónaofstæki kommúnískrar hugmyndafræði eigi rétt á sér,  geta skoðað Kambódíu, sem reyndi að framkvæma þessa þjóðfélagsuppskrift samkvæmt bókinni.  Morðæðið þar gerir Pol Pot samt að kátlegum “wannabe” við hliðina á Lenín og Stalín.

Vinstri jafnaðarstefnu er þörf í dag, stefnu sem byggir á jöfnum rétti manna til afkomu.  Slík stefna getur aldrei stjórnað því hvort menn eru duglegir eða latir eða jafn afkastamiklir eða greindir, jafn hógværir eða gráðugir.  Þar á jöfnuðurinn sér takmörk og er utan seilingar valdboðsins.  Hringamyndun og auðsöfnun fárra einstaklinga í dag, er aðkallandi aðhaldsefni okkar.  Viðvörunarbjöllurnar hringja allstaðar.  Ójöfnuðurinn eykst í réttu hlutfalli við vaxandi hagtölur.  Frumskógarlögmál frjálshyggjunnar ríkir þar sem lögin eru sveigð og beygð í gegndarlausu gróðaæði hinna fáu á kostnað hinna mörgu.   Lögin okkar ná ekki yfir samráðsglæpi og viðskiptasiðleysi.  Fyrirtæki eru einstaklingar með kennitölu og eiga að lúta sömu lögmálum og þegnarnir.  Fyrirtæki taka þó aldrei ábyrgð né verða þau sett í fangelsi.  Hér valsa fulltrúar auðhyggjunnar út og inn um þingið og breyta lögum, afnema verðlagseftirlit, lækka á sig skatta, rýmka viðskiptalög, selja sjálfum sér sameign þjóðarinnar og liða ríkisvaldið kerfisbundið í sundur.  Valdið, sem er okkar eina haldreipi um samtryggingu.  Enginn flokkur hefur lofað að sporna við þessu.  Vinstrimennska í dag er hjákátlegt framapot rómantískra náttúrudýrkenda.

Jafnaðarmennskan hefur verið skrumskæld í pólitískan réttrúnaðarfasisma, sem segir umburðarlyndi og virðingu fyrir öllu vera algilt. Gagnrýni er móðgandi og frelsi til hennar takmarkað. Ritskoðunarandi sovétríkjanna svifur þar yfir vötnum. Samfélagsumræðan er í gíslingu móðgana og heilagrar hneykslunnar. Ef krafan er að hommum, sé sýnd virðing, skal einnig sýna trúarbrögðum, þrýstihópum, skoðunum, stefnum og markmiðum virðingu og umburðarlyndi, sama hversu andfélagsleg umgjörðin er. Þrýstihópar ráða för. Markmið jafnaðar marg klofin í persónulegum kýtingum og tribalisma. 

Umburðarlyndi á sér takmörk og er ekki algilt og ekki er hægt að neyða neinn til þess frekar en að neyða einhvern til að vera glaðann við hvað sem er.  Móðganir á að blása á því tjáningafrelsi er ofar slíku. Móðgunin liggur alltaf í túlkun hins móðgaða og nú er slíkt notað að vopni til að drepa niður orðræðuna eftir hentugleikum. Raunar er móðgun vísasta merkið um að sá sem móðgar, hafi snert við sannleikanum. Kalli maður horaðann mann feitann, þá hlær hann en kalli maður feitan mann feitann, þá móðgast hann. Þannig virkar það.

Það er þrennt ólíkt, hugmyndafræðin, sem samfélag byggir á,  mennirnir sem túlka hana og framkvæma og svo fólkið, sem þarf að lúta henni.  Við sem lútum erum 90% þjóðarinnar.  Það er því ekki spurning um rétt okkar til að sporna gegn kúgun og spillingu, heldur vald okkar til að halda slíku í skefjum.  Það vald ætti að birtast í því, sem upp úr kjörkössunum kemur því hér ríkir lýðræði að nafninu til að minnsta kosti.

Ég hef ætíð reynt að mynda mér skoðanir út frá reynslunni.  Reynsla mín á unglingsárum af siglingum til Sovét sannfærði mig um að jöfnuður er mögulegur upp að vissu marki, sem takmarkast af misjöfnu upplagi og getu einstaklinga.  Jöfnuður þarfnast stöðugs og ákveðins aðhalds, annars eru sumir einstaklingar vísir með að ganga of langt, eins og reynslan sýnir.  Forsjá og ríkisafskipti eru ekki hnjóðsyrði, eins og skilja má af hægrimönnum.  Þau eru grunnur okkar samfélags.  Við erum ríkið.  Forsjáin og afskiptin eiga sér þó einnig takmörk.  Það felst í orðinu jöfnuður.  Agi á sín takmörk og frelsi á sín takmörk, jafnt í uppeldi barna sem í uppeldi þjóðar.  Engin pilla leysir það af hólmi.
 

Ég missti strax sjónar af félögum mínum á Lagarfossi;  fór í Þorskastríð eins og ég segi frá í fyrri færslum hér.  Ég heyrði þó af Dodda vini mínum "Deyjara".  Hann drap mann í ölæði á nýársnótt, nokkrum árum síðar, og var kallaður Doddi "Drepari" í okkar kaldhæðnu kreðsum eftir það.  Hann sat 10 ár í fangelsi en var ekki búinn að njóta frelsis nema í einn eða tvo daga úti þegar hann drap annan mann á fylleríi.  Nú er hann kallaður Doddi "Double" og býr enn á Litlahrauni.

Við erum misjöfn mennirnir og eigum ekki alltaf samleið.  Við erum gráðug af því við óttumst skort.  Við óttumst skort af því að við erum gráðug og höfum tamið okkur að hrifsa til okkar gæðin án tillits við samborgara okkar.  Þess vegna þurfum við að verða ásátt um kerfi, sem veitir okkur aðhald. 

Það kerfi þarf að byggja á jafnvægi mannlífsöfganna.  Hinum gullna meðalvegi.  Það  útheimtir líka stöðuga vinnu.  Endanlegar patentlausnir eru ekki til.  Andstæður eru einu sinni þannig gerðar að þær geta ekki án hvorrar annarrar verið.  Ekki er hægt að útrýma annarri án þess að útrýma hinni.  Slíkt er einfaldlega ekki hægt.  Það sáu Karl Marx, Engels, Lenín, Stalín og Pol Pot ekki fyrir.  Þar skilur á milli raunverulegrar menntunnar og hugmyndafræðilegrar innrætingar.  Eitthvað sem lærist í lífsins skóla, en tæplega í rykfallinni akademíu.

Þann 15. Febrúar hvert ár er John Frum dagur á eldfjallaeynni Tanna í nágrenni Vanuatu á suður Kyrrahafi.   Þá fara eyjaskeggar saman upp á hæstu tinda eyjarinnar, þar sem þeir hafa reist turna og bíða endurkomu John Frum, endurlausnara þeirra. 

Fólkið býr til langa flugbraut á hæðum og byggt sér eftirlíkingu af flugvél úr pálmalaufum og bambus til að lokka frelsarann til sín.  "Við erum hér. Hvenær kemur þú?" Svo bíða þau hógvær og lítillát fram yfir sólarlag eftir að Jonh Frum birtist af himnum og uppfylli fyrirheit sín.  Ekki hefur hann komið enn.  Fólkið missir þó ekki vonina og hefur gert þetta af dyggð á hverju ári frá árinu 1942, eða þar um bil.

Hver er þessi John Frum og hver voru fyrirheit hans?  Hvaðan kom þessi furðulegi átrúnaður, sem á í dag sína sértæku söngva, tilbeiðslu og ritningu?  Ritningu sem m.a. segir á einhverskonar heimalagaðri ensku frá vitrunum sem bárust spámanni þeirra eftir að hann hafði drukkið töfradrykkinn þeirra, Kava:

"At evening kava comes John Frum. -Take up kastom and cargo I will bring. Leave missions and join the hills.  Burn all money and make feast for I am come.  Come with war.  Come USA.  Come with Cargo, where comes night.  I am John Frum America. And when comes day and America is gone.  When comes John Frum? Come home, Come home."

Í kyrrahafstríðinu höfðu þessar eyjar þegar verið numdar trúboðum kristinna frá því á 19 öld.  Trúboðarn höfðu bannað fólkinu að stunda siði sína og einfalda náttúrutrú og refsað fyrir brot á slíku skikki.  Fólkið var óánægt og sorgmætt.  Þeim var uppálagt að temja sér nýja síði, nýjar bænir, nýtt tungumál,vinna fyrir peningum og lúta nýju valdi.  Þeim var bannað að dansa og drekka Kava og áttu að klæðast og blygðast fyrir nekt sína. 

 Það var sorg og tóm í brjósti margra og gömlu góðu jarðnæru tímarnir að baki.  Það bað og færði fórnir og bænirnar voru heyrðar. Það kom stríð.

Drunur heyrðust í fjarska sem fyrirboði nýrra tíma. Silfraðir risaguðir birtust á himnum með miklum gný og úr þeim féllu svífandi gjafir.  Matur, verkfæri, myndabækur, fánar, málhlutir og hvað eina sem fólkið hafði í draumum sínum aldrei getað ímyndað sér.  Gjafir af himnum.  Það höfðu verið erfiðir tímar.  Eldfjallið á Tanna hafði gosið lengi og spillt lífsskilyrðum.  Fellibyljir höfðu farið um eyðandi afli.  Tímasetningin hefði ekki getað verið betri.  Fólkið var fullt vonar um betri tíð. Og þá birtist John Frum.

Honum er lýst sem hvítum manni í klæðum með glitrandi stjörnum. Lítill vexti, góður gefandi og glaðlegur.  Hann deildi sorgum fólksins og hvatti það til að snúa baki við trúboðinu, snúa til hæðanna og til hinna gömlu siða.  Hann sagði þeim að hafna vestrænni menningu og ánauð trúboðanna; sagði þeim að brenna peninga og snúa heim í friðsæld fyrra lífs.  Hann hét því að koma aftur með vörur og gjafir.  15. febrúar myndi það verða.  En hann gleymdi að minnast á hvaða ár það yrði.

Fólkið fór að boðum hans og virtist finna hamingjuna að nýju í tímalausu og frumstæðu líferni í hæðunum.  Á hverju ári síðan, hefur það mætt á sömu staði vítt og breitt um eynna og beðið.  Enn í dag hafa þau ekki gefið upp vonina.  "Hann mun koma." segir það með fullvissu í augum.  "John Frum America will come."  Einmitt: John from America.  Jón frá Ameríku.

Á þessum árum mynduðust raunar fjöldi slíkra trúhópa, sem almennt eru kallaðir Cargo Cult.  Einn hópurinn trúði á Prins Philip, sem kom þarna með ungri konu sinni síðar; Elísabetu drottningu. Það var þó löngu eftir birtingu John Frum og sá hópur henti frá sér þeirri trú fyrir skömmu, eftir að trúboðarnir sýndu þeim áróðursmynd um Jesú. 

 Trúin á John Frum hefur þó enn staðið allt af sér og fulltrúar hans hafa farið til Ameríku í leit að honum og meira að segja átt fund í hvíta húsinu með ritara Bills Clinton.  When comes John Frum?

Enginn veit hver hann var og líklegast er að hann hafi dáið í stríðinu ef hann þá nokkru sinni var til.  Kannski gleymdi hann þeim.  Loforð hans lifa samt enn og enn bíður fólkið og lætur ágang annarra trúboða sem vind um eyru þjóta. Hvítasunnumenn og 7. dags Aðventistar, fólk sem boðar heimsendi, refsingu og höft.  Nei, þá er betra að bíða gjafa John Frum og treysta á endurkomu hans.  John Frum America. 

Flugvélar eru nánast daglegt brauð í dag, en þær lenda í Port Morrisby en ekki á brautum Roso og Makeo ættflokkanna.  Porrt Morrisby er gildra hvíta mansins, sem fangar guðina og gjafir þeirra.  En Jon Frum skildi eftir loforð og hann mun koma aftur.  Það er hin andlega afstaða til vonar um veraldleg gæði.  Hér í þessu lífi en ekki í öðru.

Mér vöknar hálfpartin um augun að sjá þetta og lesa um það.  Ekki af sorg yfir fáfræði eða yfirgangi trúarbragða, eins og margir myndu ætla, sem þekkja mig, heldur af gleði yfir fegurð þessa einfalda og einlæga átrúnaðar og endalausu vonar á hið góða.  Vonar, sem virðist raunar svo vonlaus. En þetta fólk er heilt og fallegt og syngur frelsara sínum lof.  Dansar og syngur. Vakir við eldinn og segir sögur af John Frum.  Það er einhvern djúpan lærdóm af þessu að draga.  Engin lögmál, siðfræðipostillur, leiðtogar, stofnanir, bitlingar, kröfur um skilyrðislausa undirgefni né neitt af því sem trúarbrögð okkar bera með sér.  Bara glaðleg hæglát og ódrepandi von á hið góða.  Það er ekki hægt annað en hrífast.

Vestræn menning og túrismi er að sjálfsögððu á góðri leið með að spilla þessu í dag og hafa íbúar Tanna helstu tekjur sínar af því að selja túristum minjagripi og halda dans og söngskemmtanir fyrir yfirlætisfulla vestræna fitukeppi, sem líta á trú þeirra með góðlátlegri vanþóknun.  Trúboðar berjast einnig við að eyða þessari "villutrú" og linna ekki áróðri sínum og óttaprangi. Nýverið hafa blóðug átök orðið, eftir að kristinn trúflokkur reyndi að vinna John Frum flokkinn yfir með hnífum og sveðjum undir stjórn spámanns þeirra Fred Nasse, sem trúir því að hann sé að vinna verk drottins.  Rök Nasse fyrir Kristnun Frum-verja er sú að Jesú og John Frum, séu í raun sami maður.  Þar hafiði það.

  Hér mánálgast frekari upplýsingar um efnið almennt.

Hér eru nokkur myndbönd um efnið:

Tónlistin þeirra er falleg og sérstök og einhverskonar blanda að Polynesískum söng og vestrænni trúartónlist auk þess sem Regge og Hip hop hefur haft einhver áhrif í séinni tíð.  Hér er smá krúttleg samkoma.

Hér eru fleiri tenglar.  Tengill 1.  Tengill 2. Tengill 3.

Hér er svo sagan í stuttu máli.

Ég hef verið að hugleiða streitu og áhrif hennar á okkur. Ég hef enga læknismenntun en apparatið maður er eitt af mínum mörgu áhugasviðum.  Til að draga saman skilning minn á streitu langar mig að segja litla dæmisögu.

Hugsum okkur miðaldarvirki með vígalegum virkisgarði, sem ætlað er að verja íbúana fyrir utanaðkomandi árásum.  Þetta virki er undir eðlilegum kringumstæðum vaktað af nokkrum vörðum, sem spígspora fram og aftur um vegginn og standa vörð við hliðið.  Þeir athuga gaumgæfilega þá, sem koma utan að og vilja inn, skjóta jafnvel á aðra, sem ekki sýnast friðsamlegir.  Á góðum degi eru verðirnir tiltölulega fáir og afslappaðir.  Sumir dotta jafnvel á verðinum.

Í miðju kastalans býr leiðtoginn við tiltölulega gott atlæti.  Aðbúnaður hans er betri og þurftafrekari en hjá öllum öðrum enda mikilvægt að hann sé í jafnvægi og líði vel.   Hann á sér nokkra dygga þjóna og ráðgjafa sem hann treystir.  Hann metur og vegur allt, sem honum berst og tekur ákvarðanir um hvernig bregðast skuli við.   Leiðtoginn vakir yfir öllu og reynir að stýra hjá misklíðum á skynsaman máta og stjórna samfélagi sínu af réttlæti.  Hann er vel liðinn og vitur og fólkið treystir honum þótt hann taki stundum afar hart á því, sem raskar jafnvægi samfélagsins.  Hann þjónar fólkinu og fólkið þjónar honum.

Samfélag fólksins er á milli virkisveggjar og kastala. Það virðist margþætt og flókið en er það í raun ekki.  Hver hefur sitt svið til lífsviðurværis og sinnir því af dyggð.  Menn rækta og halda dýr, vefa, smíða og hreinsa göturnar, svo eitthvað sé nefnt.  Hvert starf er einhverskonar gildi, þar sem börnum eru kennd störf foreldranna og taka við af þeim, eins og var á miðöldum.  Allir hafa nóg að bíta og brenna.  Vatn er sótt í á , sem rennur skammt frá og eldiviður fenginn í skógi rétt utan við virkið.  Án þessa og akurræktar, væri lífið allsendis ómögulegt.

Einn daginn, fóru leiðtoganum að berast fréttir um allskonar aðsteðjandi ógnir með sögumönnum utan úr heimi.  Óljósir höfðingjar sátu um að ráðast á virkið.  Hamfaravetri var spáð og stormum.  Menn sátu um að brenna skógana og akrana, menga eða stífla ánna og taka frá þeim lífsviðurværið.

Ekkert var þó að sjá utan virkisveggjanna, sem benti til þessarar utanaðkomandi árásar,  en ef menn sáu reyk eða jóreyk í fjarska, var því ávallt tekið sem hugsanlegu merki um að óvinurinn væri að draga sig að.  Leiðtoginn var undir þrýstingi ráðgjafanna um að gera eitthvað í málunum, svo hann setti alla vinnufæra menn í að styrkja virkisveggina og raðaði þeim öxl í öxl á virkismúrinn til að vakta óvininn.  Allir sem þurftu út fyrir múrinn til að afla nauðsynja höfðu með sér hóp varða til að gæta þeirra. 

Það varð stigvaxandi uppnám og innan múrsins, enda varð mikið rask á samfélaginu. Varðsveitirnar voru þurftafrekar og skiluðu engu til baka í samfélagið öðru en að gæta öryggis.  Vinnuálag jókst á konur og börn og þeir fáu, sem sáu um nauðþurftir voru störfum hlaðnir.  Fólk varð örmagna undan þessu álagi og sumir risu gegn ástandinu,  en voru bældir niður af hörku.  Virkið varð að verja hvað sem tautaði og raulaði og þjóðin þurfti að færa fórnir til þess.

Börnin komust illa á legg og sultur svarf að alþýðunni, því varðsveitirnar heimtuðu allt og liðu engar umkvartanir.  Leiðtoginn fór meira að segja að finna fyrir skorti.  Hirðusemi sat á hakanum og sorpið safnaðist upp til betri tíma.  Öflun nauðþurfta varð hægari og óskilvísari, enda var aðeins brot þjóðarinnar að sinna því og nánast að örmagnast.  Fólk veiktist og dó og margar iðnir sem sáu um innri uppbyggingu, lögðust nánast niður. Mikið efni og mannafl fór í að styrkja múrinn og það var frá fólkinu tekið án endurgjalds.

Skortur varð á eldivið og mat og fór fólkið að brenna húsmuni sér til hita og borða húsdýr sín, sem gáfu nauðsynlegar afurðir af sér áður.  Loks urðu uppreisnir og sundrung innan múrsins og varðliðarnir snerust gegn eigin samborgurum í því að reyna að stilla til friðar.   Fólkið hataðist við leiðtogann og stjórn hans liðaðist sundur í óeiningu.  Hann einangraði sig af ótta við tilræði og lifði á vatni og brauði, sem honum var fært af  þeim fáu, sem hann treysti.  Ekki leið á löngu, þar til ríki þetta leið undir lok.  Ógnirnar utanaðkomandi reyndust þó munnmæli ein í ljósi sögunnar.

Vörnum mannslíkamans er svipað háttað.  Við höfum tvískipt taugakerfi, (sjálfrátt og ósjálfrátt), sem stjórnast af heilanum eftir skynjun hans. Ósjálfráða kerfið skiptist Sympathetic og Para-sympathetic kerfi.   Para-Sympatíska kerfið ("Rest and Digest"), sér m.a. um að bera næringu til innri líffæra og verja líkamann sýkingum. Ónæmiskerfið er falið í þessu kerfi. Blóðrásinni er stýrt á áherslustaði og ber næringu til líffæranna og heilans þar sem  unnið er á bakteríum og góðkynja meinum, auk þess að vinna næringu úr fæðunni.  Sympatíska kerfið ("Fight or Flight") sér um varnirnar, stoðkerfið og vöðvana “fight or flight” eða bardaga, basl og flótta.  Við aðsteðjandi ógnir þá fer áhersla blóðrásarinnar út í þetta kerfi og tekur frá hinu kerfinu næringu og aðra virkni, svo við verðum varnarlausari fyrir sýkingum, vinnum verr úr næringunni og þroskumst hægar að innanverðu.  Í staðinn verðum við sterkari og sneggri.

Það er okkur eðlilegt að grípa til þessarar skiptingar til að bregðast við aðsteðjandi vanda og afla okkur viðurværis en vari þetta ástand lengi, þá hrynja innviðirnir eins og lýst er í dæmisögunni.  Að auki þá á sér stað svipuð breyting á áherslum í heilanum okkar.  Ennisblaðið, sem sér um hugsun og rökhyggju hættir að fá næringu en bakhluti heilans, sem sér um viðbrögðin er þess meir virkur.  Við venjulegar aðstæður, þá skynjum við með miðhluta heilans, metum og yfirvegum með framhluta hans og bregðumst við frá bakhlutanum.  Athafnir okkar eru því yfirvegaðar og réttar.  Við ógn, þá skynjum við aðeins og bregðumst svo strax við án yfirvegunnar.  Þess vegna sjáum við oft hve órökrænt fólk verður, þegar það reiðist eða verður stressað.  Það gengur bara á tveimur.  Einnig virðist tíminn líða hægar í slíku ástandi, því skynjunina vantar.  Það veldur oftar en ekki meiri streitu.  Við missum hugann á undan okkur í viðbragði við ókomnum ógnum og erum föst í framtíðaráhyggjum.  Heilsunni hrakar og við reynum að bæta hana á hlaupabrettum en gerum hlutina aðeins verri þegar til langs tíma er litið.  En eru ógnirnar raunhæfar?

Hvað nauðþurftir varðar, þá þurfum við æði lítið. Skjól og yl, einhver grömm af fæðu og 1-2 lítra af vökva á dag, auk súrefnis.  Ógnir samtímans ættu því ekki að vera af skorti.  Þær eru þó bundnar við áhyggjur af hugsanlegum skorti.

Sjónvarp og aðrir fjölmiðlar eru véfréttir okkar tíma.  Það heyrir til undantekninga að sjá og heyra eitthvað jákvætt þar.  Terroristar sitja um líf okkar og illar þjóðir hatast við okkur.  Jörðin er á vonarvöl og okkur bíða skelfileg gróðurhúsaáhrif, flóð og stormar, þurrkar og orkuþurrð.  Sjúkdómsfaraldrar spretta upp og eru efni í heimsfaraldra, sem geta lagt mannkynið að velli.  SARS, Fuglaflensa, Eyðni og hvað það nú heitir allt saman.  Hagkerfið er þanið og hrun er alltaf á næsta leyti.  Nú er uppgangur og því best að leggja allt til hliðar og vinna eins og hægt er á meðan góðærið varir.  Kreppan er handan við hornið.  Við skuldbindum okkur til framtíðar til að ná sem stærstum bita af kökunni og megum ekki missa úr dag í vinnu án þess að verða eftir með greiðslur og verðum því að leggja enn harðar að okkur ef við missum úr.  Annars hrynur spilaborgin og lánveitendur hirða allt, sem við höfum þrælað fyrir.  Við erum viti okkar fjær af ótta, í orðsins fyllstu merkingu.  Þessar aðsteðjandi ógnir eiga hug okkar allan svo við náum ekki að gefa okkur tíma til að hugleiða gang okkar og stöðu.

Ekkert af þessum ógnum eru þó í nánasta sjónmáli.  Þær eru allar “hugsanlegar” ógnir.  Við höfum hugann í framtíðinni og ógnum hennar og berjumst við skuldbindingar fortíðarinnar.  Við erum því ekki hér og nú, þar sem lífið á sér stað.  Ekki lengur viðstödd eigið líf.

Lífið á sér þó stað núna, með hverjum andardrætti sem við drögum.  Annað er ýmist farið eða ókomið.  Komi ógnir og óáran, þá koma þær og við bregðumst við við þeim þegar og þá.  Það er engin leið að gera það hér og nú.  

Eða eins og maður á sandölum sagði eitt sinn:” Þú bætir ekki spönn við æfi þína með áhyggjum.”